de Physicaprijs 

“Natuurkunde niks voor meisjes” 

Toen Marjolein Dijkstra een studie moest kiezen, in 1985, wilde ze heel graag natuurkunde doen. Maar dat was niks voor meisjes, werd haar verteld. Dus het werd moleculaire wetenschappen – ook heel bèta, maar toch passender, want minder technisch. Marjolein: “Al na mijn eerste jaar in Wageningen ben ik gaan praten in Nijmegen, Utrecht en Amsterdam om toch te starten met natuurkunde. Maar nee, het werd me nog steeds afgeraden.” 

Weer twee jaar later had Marjolein er geen vrede meer mee. “Ik wilde zó graag natuurkunde studeren. Toen heb ik me aangemeld in Utrecht. En ik was heel eager om te leren. Ik zat heel naïef dat boekje met cursussen door te bladeren en dacht ‘dit lijkt me interessant, en dit’. Vervolgens heb ik in één jaar alle vakken van de eerste drie jaar gevolgd.” 

Natuur nabootsen voor duurzame materialen 

Inmiddels is Marjolein een gevierd wetenschapper met een onderzoeksgroep van 15 medewerkers aan de Universiteit Utrecht. Ze voert computersimulaties uit van microscopische deeltjes die in een vloeistof zijn opgelost, met afmetingen variërend van enkele nanometers tot enkele micrometers – ofwel van een miljoenste tot een duizendste millimeter. “Als je weet welke wisselwerkingen deze deeltjes met elkaar hebben, kun je ze met behulp van zelforganisatie materialen laten vormen die nuttig zijn”, licht ze toe. 

Marjolein en haar collega’s proberen te ontdekken hoe je met zogeheten nanomaterialen de natuur kunt nabootsen. “Materialen in de natuur zijn supergeavanceerd en heel energiezuinig. Denk aan je eigen hersenen: met de energie van één boterham kun je prima de hele dag functioneren, terwijl een computer daarvoor een veelvoud aan energie verbruikt.” 

In de nabije toekomst zijn energiezuinige materialen hard nodig. “Ingeschat is dat de hoeveelheid energie die we nu in totaal over de hele wereld met elkaar verbruiken over 15 jaar alleen al aan Artificial Intelligence opgaat”, zegt Marjolein. “Ik ben heel blij dat mijn onderzoeksgroep met fundamentele kennis de basis kan leveren voor duurzame materialen zoals zonnecellen, batterijen en coatings.” 

Cultuuromslag in de bètawetenschappen 

Op vrijdag 11 april ontving Marjolein Dijkstra de Physicaprijs, de hoogste onderscheiding voor een in Nederland werkzame natuurkundige. Het rijtje van 40 onderzoekers die de prijs ooit kregen, bevat een aantal klinkende namen. “Drie Nobelprijswinnaars en ook de voormalige minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Robbert Dijkgraaf.” De jury bestempelde Marjolein als ‘een rolmodel voor andere vrouwelijke wetenschappers’. Marjolein: “Vroeger zat ik in allerlei besturen met alleen maar mannen. Maar buiten werktijd durfde ik niet altijd te zeggen dat ik, moeder van twee kinderen, fulltime werkte. Dan vond men je een slechte moeder.” 

Sinds 2019 verandert dat, vertelt Marjolein. “Ik werd toen lid van een commissie die de overheid adviseert over het versterken van de basis van de bètawetenschappen. Wij stelden als eis dat minstens 35% van de posities door vrouwen werd ingevuld. De universiteiten hebben daar zelfs 50% van gemaakt en dat is een enorme opsteker. Het is eigenlijk overal gelukt en wij blijven het monitoren. We merken nu echt dat er een cultuuromslag is bij deze disciplines.” 

Vakvrouw 

Soroptimisten zijn ‘vakvrouwen’ bij wie Marjolein zich thuis voelt. Al heeft ze het naar eigen zeggen voor het lidmaatschap van de Soroptimisten ‘eigenlijk te druk’. “Maar ik vind het heel interessant en goed om vrouwen uit diverse disciplines tegen te komen. En om me samen met hen in te zetten voor sociale thema’s.”