Ze was de jongste vrouwelijke wethouder van Nederland, staatssecretaris staatssecretaris in het kabinet-Van Agt I, VVD-Kamerlid én Soroptimist. Els Veder-Smit zette zich haar leven lang in voor vrouwen. En verrichtte baanbrekend werk.

Ze was bijna net zo oud als het vrouwenkiesrecht: Els Veder-Smit, geboren in 1921. Die wet van 1919 maakte haar lange politieke carrière mogelijk. Ze was achtereenvolgens Provinciale Statenlid, gemeenteraadslid, wethouder, Tweede Kamerlid, staatssecretaris, Eerste Kamerlid. En dat alles in een tijd met veel veranderingen in Nederland, van 1954 tot 1991. De onderwerpen waar ze zich politiek voor inzette, passen volledig bij de doelstellingen van het Soroptimisme. Jongste vrouwelijke wethouder van Nederland, ze was 36. ‘Ach’, zei ze me later, ‘mannen wilden dat niet, het verdiende te weinig.’ Geboren in een redersfamilie in Kinderdijk, die haar het belang van realistisch denken en doen meegaf. Ze studeerde rechten tijdens de oorlog, waarin ze als fietskoerier het studentenverzetswerk in Utrecht ondersteunde. Na de oorlog trouwde ze met Kees Veder, ook jurist, en verhuisde met hem naar Leeuwarden waar ik haar in 1963 ontmoette. Beiden waren in 1948 lid geworden van de net opgerichte Volkspartij voor Vrijheid en Democratie en Els was al snel actief met een vanzelfsprekendheid die geen feministische golf nodig had – ze was van binnenuit geëmancipeerd. In het eerste partijprogramma stond: gelijkstelling van man en vrouw voor de wet. Gehuwde vrouwen mochten niet werken in overheidsdienst (afgeschaft in 1956) en pas in 1957 werd de vrouw wettelijk handelingsbekwaam.

Gelijke betaling en geboorteregeling

In 1965 was zij afgevaardigde van het Nederlands Vrouwencomité bij de Algemene Vergadering van de VN. Daar voorzag ze al een steeds groter wordende kloof tussen rijk en arm. Ontwikkelingssamenwerking werd ook

haar onderwerp toen ze in 1967 Kamerlid werd, naast maatschappelijk werk, milieu en volksgezondheid. Ze wordt vooral herinnerd als volksgezondheiddeskundige. Ze zette zich in voor gelijke en betere betaling van mannen en vrouwen in de zorg en voor betere werkomstandigheden voor verpleegkundigen. In het verlengde daarvan zou ze zich als staatssecretaris sterk maken voor betere opleidingen.

‘Politiek is slecht voor de ziel’

Onderwerpen die veel publiciteit kregen waren geboorteregeling en abortus. ‘Geboorteregeling is een fundamenteel recht van ieder mens‘ en ‘ieder kind heeft het recht gewenst te zijn’, uitspraken die in die tijd baanbrekend waren. Ze vond het ‘onduldbaar dat de mannenwereld zegt dat de vrouw een offer moet brengen’. Abortus moest uit de strafwet en wetsvoorstellen werden in de Kamer gepresenteerd en uiteindelijk aangenomen.

Behoedzaam politicus

Hoewel zij binnen haar partij vooruitstrevend werd geacht handelde ze altijd behoedzaam, zeker toen het onderwerp euthanasie actueel werd. Bezorgd was ze over de toegankelijkheid van gezondheidszorg voor vrouwen met een migratie-achtergrond – ook nu in coronatijd actueel. In veel punten was ze haar tijd ver vooruit. Na haar politieke carrière bleef ze actief in veel besturen, in de gezondheidszorg en cultuur. Ze kreeg meer tijd voor haar club Friesland Noord en bleef lid tot haar overlijden.

‘Politiek is slecht voor je ziel’, zei Els Veder ooit in een interview. Maar voor iemand die bijna veertig jaar politiek actief is geweest, maakte ze niet de indruk een beschadigde ziel te hebben. In het jaar dat we 100 jaar Vrouwenkiesrecht herdachten sprak ik haar uitgebreid. ‘Moeten er meer vrouwen in de politiek actief zijn?’ vroeg ik. Ze zei: ‘vooral betere.’ Els Veder-Smit overleed in augustus 2020, vlak voor haar 99ste verjaardag.